Nieuwe tijden … nieuwe technieken … nieuw gedrag … de OV-chipkaart!

Regelmatig rijd ik met de bussen van Connexxion, op een jaarkaart die vooralsnog niet gekoppeld is aan een OV-chipkaart. In strikte zin heb ik hem dus niet nodig. Toch zit hij in mijn portemonnee, voor het geval dat, en omdat je, als fan van het openbaar vervoer, zo’n ding als een soort lidmaatschapskaart bij je behoort te hebben. Maar ook als je hem niet gebruikt, blijkt hij garant te staan voor allerlei avonturen. Inmiddels heb ik er daar zóveel van meegemaakt, dat ik niet goed weet waar te beginnen. Een selectie dan maar, als opwarmertje voor de resultaten van een onderzoek dat ik naar de kaart heb gedaan.

Het gebeurde een paar weken geleden. Zoals gezegd: ik gebruik de kaart niet. Daarom was ik verbaasd toen bleek dat er wel geld was afgeboekt. Dit feit kwam naar boven toen ik, uit pure nieuwsgierigheid, mijn kaart op één van de automaten legde en via een touchscreen op het tabblad ‘mijn producten’ terechtkwam. Mijn ongebruikte kaart had vier euro verbruikt! Ik pijnigde mijn hersenen wat er gebeurd kon zijn. Thuis, via de website van de OV-chipkaart, kwam ik erachter dat die vier euro het ‘instaptarief’ vormen. Elke keer als je incheckt wordt dat bedrag afgeschreven en, als je uitcheckt, weer teruggestort … en ineens schoot het me te binnen. Het moest gebeurd zijn in die drukke stadsbus! Ik wurmde me naar de uitgang en hoorde een mevrouw zeggen: ‘Hij piept!’ Het drong niet tot me door dat ze doelde op de kaartlezer. Terugblikkend weet ik het nu wel: mijn portemonnee, met daarin de chipkaart, zit altijd in een vakje aan de buitenkant van mijn rugzakje. Omdat ik door de drukte zijwaarts naar de uitgang moest schuifelen, is mijn rugzak waarschijnlijk tegen het roze logo van de kaartlezer gedrukt. Eigenlijk wel een leuk idee: inchecken tijdens uitstappen.

Een ander moment. De Connexxionbus stopte bij een drukke halte met een lange rij wachtenden. Ik had de chauffeur al horen mopperen over de niet-werkende automaat. De deur ging open. De eerste passagier was een bruin boomblad dat door de harde herfstwind naar binnen dwarrelde en kort tegen de kaartlezer aankleefde. De tweede passagier groette uitbundig en liet haar strippenkaart afstempelen. De derde drukte zijn chipkaart tegen de lezer, waarop de chauffeur zei: ‘Die doet het niet … loop maar door!’ De volgende passagier had weer een strippenkaart … tja … wat doe je dan, als chauffeur? Afstempelen, terwijl de chipkaarten mogen doorlopen? Dit duivelse dilemma van rechtsongelijkheid loste de chauffeur perfect op door alle deuren te openen en door de microfoon te roepen: ‘Iedereen mag gratis naar binnen!’

En dan nu het onderzoek. Dat kon ik goed uitvoeren omdat ik regelmatig bij de eerste halte van mijn buslijn instap. Daardoor kan ik vaak terecht op het voorste bankje, met riant uitzicht op de weg, de chauffeur en de instappende passagiers. De onderzoeksvraag was: beïnvloedt de OV-chipkaart het begroetingsritueel tijdens het instappen? Context van het onderzoek: Westelijke Randstad, avondspits.

Eerst natuurlijk een controle-experiment. Een paar dagen observeerde ik uitsluitend passagiers die met een strippenkaart reizen. Van de in totaal 76 mensen begroette iedereen, zonder uitzondering, de chauffeur. Daarna volgde het eigenlijke experiment, uitgevoerd bij 86 mensen. Drie gedragingen zijn onderzocht, onderverdeeld in drie categorieën:
1. De passagier begroet tijdens het instappen de chauffeur (verbaal of non-verbaal) en chipt daarna;
2. De passagier chipt en begroet de chauffeur daarna (verbaal of non-verbaal);
3. De passagier chipt en groet niet.

De uitslag. In categorie 1 viel 26% van de passagiers, voor categorie 2 was dit 34%. Het sterkst vertegenwoordigt was categorie 3, met 40%. Vermeldenswaard is dat de meeste strippenkaartenhouders verbaal groeten, en de meeste OV-chippers non-verbaal, vaak in de vorm van aankijken en/of een hoofdknik(je). De onderzoeksresultaten laten geen twijfel toe: de OV-chipkaart leidt tot een ingrijpende afname van het begroetingsgedrag.

Eén passagier wil ik uitlichten. Ik heb haar niet in het onderzoek meegenomen, omdat ze niet in één van de drie categorieën paste. Het was een oudere mevrouw, ergens boven de zestig. Ze droeg een doorzichtig, plastic regenkapje en een lange, donkerblauwe regenjas. In de linkerhand bungelde een oranje draagtas van de C1000, in de rechterhand hield ze de OV-chipkaart vast. Ze stapte in, groette beleefd, reikte haar gestrekte arm in de richting van de chauffeur en liet de kaart aan hem zien. Daarna drukte ze de kaart tegen de kaartlezer en checkte in. Voor mij is deze mevrouw dé icoon van de invoering van de OV-chipkaart. Oud en nieuw in één persoon verenigd!

Mocht je nog geen chipkaart hebben: aanschaffen! Hij staat garant voor vele avonturen!