Herfsttijd. Bladeren die verkleuren en vallen. Kastanjes. Eikels. Paddenstoelen. De dagen worden korter, voor het eerst gaat de kachel weer aan. Voor wie de zomer niet wil verliezen zijn er strohalmen. Dahlia’s. Chrysanten. Maar ook die sterven uiteindelijk af, want de herfst en naderende winter zijn onverbiddelijk. Maar altijd zijn er uitzonderingen die de grenzen van de seizoenen negeren. De Herfsttijloos, of Colchicum, is zo’n uitzondering. Ze bloeit midden in de herfst, van september tot in november. Fraaie, zeer langgerekte bloemen vormt ze, met een ijle, lila kleur (niet te verwarren met die van de herfstkrokussen). In Nederland komt ze als wilde plant voor, in de vorm van ‘de’ Herfsttijloos, de Colchicum autumnale. Maar die moet je weten te vinden, want ze is zeldzaam, staat zelfs op de Rode Lijst van beschermde planten. Meestal (ook op de foto) gaat het om de oorspronkelijk uit Turkije afkomstige Droogbloeier, de Colchicum byzantinum. Deze soort die, in tegenstelling tot de Herfsttijloos meerdere bloemen per knol draagt, wordt veel aangeplant in tuinen en stadsparken.

De Colchicum gaat raar met de tijd om, vandaar haar naam: herfst-tij-loos. De oppervlakkige waarnemer zal dit knolgewas een laatbloeier noemen. Maar dat klopt niet. Ze is geen laatbloeier, integendeel, ze is vroegbloeier en wel een extreme vroegbloeier. Net als andere vertegenwoordigers van de Leliefamilie is ze in strikte zin een voorjaarsplant, maar ze heeft de bloei naar achteren geschoven, door de tijd heen, de winter door, naar de herfst. Dan groeit uitsluitend de bloem, waardoor ze een ‘naaktbloeier’ wordt genoemd. En omdat tijdens de bloei ook geen wortels worden gevormd, heeft ze nog een andere bijnaam: ‘droogbloeier’.

Er is nóg iets bijzonders. Het vruchtbeginsel, dat helemaal onderin de langerekte bloembuis zit, blijft onder de grond. Zo overleven de erin gelegen embryonale plantjes de winter. In het voorjaar, verborgen tussen de langgerekte bladeren, is dan vaak de doosvormige vrucht te vinden, op een kort steeltje. In de herfst zie je dus eigenlijk alleen de langgerekte bovenkant van de bloem. Het onderste deel blijft in de aarde.

Zo zoekt deze plant haar eigen, unieke plek in de tijd. Die onafhankelijkheid wordt nog eens versterkt door de grote giftigheid. Eén van de alkaloïden die ze vormt, het colchicine, is zelfs naar deze plant vernoemd. Als dit gif wordt geïsoleerd en aan celkweken van planten toegevoegd, dan ontstaan daarin cellen met dubbele aantallen chromosomen. Daaruit groeien variëteiten die vaak groter en forser zijn. Voer voor plantenveredelaars. Niet opeten dus, die Herfsttijloos. Een paar zaden uit de vrucht kunnen al tot ernstige problemen leiden. Laat je niet verleiden door die lieflijk ogende bloemen. Houd je mond dicht en neem de hoed af voor deze grensganger, deze vroeg-, naakt- en droogbloeier met herfstbloemen en lentevruchten.