Even een blokje om, een rondje fietsen, vanuit mijn huis in Haarlem. Het is grijs weer, maar droog. Na een stief kwartiertje beland ik op een fietspad tussen Zwanenburg en Nieuwe Brug. In de verte zijn de contouren van de oude suikerfabriek van Halfweg zichtbaar. Een reusachtig vrachtvliegtuig scheert dalend over me heen in de richting van Schiphol. Hier is het nooit stil, overal verkeer, wegen, industrieterreinen. Het ronkt en rookt aan alle kanten, hier in de Haarlemmermeerpolder.

Ik tuur over de akker naast het fietspad. Een reusachtige tractor, ze lijken elk jaar groter te worden, ploegt het land om. De zwarte aarde komt bloot te liggen en een zwerm meeuwen werpt zich er krijsend op. Bij een bocht stop ik. Hier stond toch altijd een boompje in het weiland? Een solitaire gestalte in een akker met verder alleen maar aardappelen en suikerbieten? Zoiets ongewoons onthoud je. Want waarom zou je als boer zo’n boompje laten staan? Dat is toch alleen maar lastig en inefficiënt als je er met je tractor rijdt?

Ik stop en kijk in de verte nog een tijdje naar de tractor, die niet meer keert en het land afrijdt. Ik zie mijn kans schoon, en stap af … het verdwenen boompje laat me niet los. Ik verlaat het fietspad en loop langs de brede sloot die de grens van de akker vormt. Een paar honderd meter verderop ligt een brede plank over het water. Ik kan me niet inhouden en bereik wiebelend de overkant. Het voelt wat ongemakkelijk, op boerenland lopen. En die klei maakt het er niet makkelijker op. Al na een paar stappen zitten mijn schoenen onder. Ik loop door richting A9 en heb het gevoel dat de bestuurders me kunnen zien lopen.

En dan ben ik er. Inderdaad, het klopt. Daar ligt het boompje … het is niet omgezaagd, maar met grof geweld, waarschijnlijk met een tractor, omgeduwd. Het voelt alsof ik op een plaats delict ben. Ik buk me naar de restanten. Aan een enkele tak zitten een paar armetierige, ingedroogde, maar toch herkenbare blaadjes … het is een wilg! En dan, onverbeterlijk romantisch als ik ben, rijgt zich een keten van gedachten aaneen. De wilg, dat is een pionierboom die land kan koloniseren, groeiend op vochtige bodems, in moerassige gebieden, nabij water. En ik val terug in de tijd. Ik denk de bodem van de Haarlemmermeerpolder weg en visualiseer mezelf zittend in een bootje, bijna vijf meter hoger dan waar ik nu sta, op het water van wat ooit dat enorme meer is geweest, het Haarlemmermeer. Ik zie bloemkoolluchten die door het water worden gespiegeld en in de verte de contouren van een stad. Het is de wereld zoals die door landschapsschilders als Ruysdaal is vastgelegd.

Deze hectische, onrustige plek fascineert. Ik pak mijn telefoontje en vind al snel op internet een oude geografische kaart. Redelijk nauwkeurig kan ik inschatten wat zich op deze plek ooit bevond: het Spieringmeer, een onderdeel het Haarlemmermeer. Op de site van de Nederlandse Gemalen Stichting lees ik meer over de geschiedenis van de Haarlemmermeerpolder. O eeuwige strijd tegen het water! Na heftige stormen in 1836 reikte het water van het Haarlemmermeer tot aan de lippen van Haarlem, Leiden en Amsterdam. Voor Koning Willem I was dit de letterlijke en figuurlijke druppel. Na een paar eeuwen discussie over inpoldering nam hij een ferm besluit. In 1840 startte de aanleg van een ringdijk om het meer, negen jaar later was die gereed. Daarna begon het droogmalen met behulp van, een unicum in die tijd, stoomgemalen (en niet windmolens). Drie jaar later, in juli 1852, lag de bodem van het meer bloot. De invloed van die drooglegging moet enorm geweest zijn. Geen verbindingen meer via het open water tussen Leiden, Haarlem en Amsterdam. Geen visserij. Geen wateropslag. Wat een radicale metamorfose van het landschap, voltrokken in een tijdsbestek van nog geen twaalf jaar! Het grote doel was bereikt: dat verslindende beest, in vroeger tijd vaak aangeduid als de waterwolf, was getemd. Eeuwenlang vrat die aan de zachte veenoevers en kalfde het land af. Door de drooglegging werd de waterwolf een tamme wolf. Nieuw land ontstond, voor pionierende boeren, voor huizenbouw. Nieuwe dorpen werden gesticht, zoals Kruisdorp (het latere Hoofddorp), Venneperdorp (het latere Nieuw-Vennep), Badhoevedorp, Zwanenburg. Nee, de mensen die betrokken waren bij de drooglegging hadden nog geen idee van vliegtuigen, van luchtvaart, van de enorme bedrijvigheid die zou gaan komen. Maar onbewust was het karma van het landschap toch gelegd.

Een landend vliegtuig verstoort mijn dagdromerij. Als ik wil teruglopen naar mijn fiets, dringt er iets mijn ooghoeken binnen. In de zwarte bodem zie ik overal witte vlekken, die in het grijze als weer als sterren oplichten. Met mijn schoenpunt wroet ik in de aarde, maar ze blijven zichtbaar. En dan zie ik het … het zijn schelpen … maar die waarneming kan ik even niet plaatsen. Met gemak vind ik gave exemplaren en neem er twee mee. Het lijken een soort kokkels, zoals je die op het strand vindt. Thuisgekomen determineer ik verder, wat een lastige kwestie blijkt, want het verschil ‘de’ kokkel (Cerastoderma edule) en de brakwaterkokkel (Cerastoderma lamarcki) is gering. Maar het maakt niet veel uit, beide refereren naar zout water. En dan gaat het lampje branden. Natuurlijk! De Haarlemmermeer was vroeger een brakke binnenzee, verbonden met het zoute water van de Zuiderzee.

Ik verbaas me over de vondsten van deze dag. Een gebroken boompje leidt naar een dode waterwolf en die brengt me naar kokkels. Nee, dit is niet alleen een gewone akker, maar ook een fossiele bodem van een voormalige binnenzee … de kokkels heb ik inmiddels geschrobd en gewassen. Hagelwit zien ze eruit en met gekamde haartjes liggen ze te pronken op mijn bureau. Een kleine berekening leert dat ze, uitgaande van de definitieve drooglegging van de Haarlemmermeer, minimaal 156 jaar oud zijn …