Links op de foto is een deel te zien van een voormalig ziekenhuis (de Mariastichting) in Haarlem. Rechts hetzelfde pand, zoals bedacht na renovatie, weergegeven op een reusachtig billboard. Luxe koopappartementen met een inpandig zwembad. Gereed derde kwartaal 2009.

Nou gaat het mij om de boom die tegen het verwaarloosde gebouw aangroeit: een vlier, nog nét met een paar van die karakteristieke roomwitte bloemtuilen die later in het jaar omklappen tot trossen met dieprode, bijna zwarte bessen. Het is een kenmerkend beeld dat haar grote aanpassingsvermogen toont, ook op dit soort voedingsrijke, door de mens verstoorde bodems. Na verloop van tijd kunnen vlieren zelfs dóór muren heen groeien. Weghalen dus, denkt de projectontwikkelaar. Kijk maar naar het billboard op de foto: geen vlier meer te bekennen. En hier past een waarschuwing. Geachte projectontwikkelaars: laat staan die boom!

Het eerste argument voor deze oproep is nog vrij nuchter van aard. Het is domweg een gemiste kans. Want de vlier maakt vrolijk, vormt je tot een ‘flierefluiter’. Vroeger, toen computerspelletjes de kinderen nog niet aan huis kluisterden, was de vlier bij hen een geliefde boom. Het witte, sponsachtige merg van de takken (het ‘kaboutertjesbrood’), is zacht en laat zich er gemakkelijk uitdrukken. Het overblijvende ‘kaboutertjeshout’ is ideaal om blaaspijpen van te maken. De Engelsen noemen daarom de vlier wel de ‘pipe-tree’. Van zo’n pijp kun je ook een simpel fluitje maken. De oude Grieken kenden dit soort fluitjes al, die ze ‘sambuca’s’ noemden. Waarschijnlijk stamt daar het woord Sambucus, het eerste deel van de wetenschappelijke naam, vanaf. Dezelfde vlierpijpen werden vroeger gebruikt om vuren mee aan te blazen. Mogelijk komt de Engelse naam voor vlier, ‘elder’, daar vandaan. Want in die naam zit het oud-Engelse woord ‘aeld’ dat ‘vuur’ betekent.

Er zijn meer positieve eigenschappen met de vlier verbonden. Zo schrikt ze in allerlei oude verhalen het boze af. Een kruis van vlierenhout, vastgemaakt aan de stal van de dieren, hield het kwaad buiten. Ook uit Engeland stamt het volksgeloof om op de laatste dag van april vlierbladeren te verzamelen en die te bevestigen aan deuren en ramen. Zo houd je tijdens de heksensabbat in de Walpurgisnacht de heksen buiten. Bij een huis geplant zou de vlier werken als een bliksemafleider en zegen over de bewoners brengen.

Maar er zijn ook ernstige, bijna dreigende aspecten. Hak nooit een vlier om, want dan verbreek je al die positieve aspecten, die dan in hun tegendeel omslaan. In het bijzonder gebeurt dat als je vlierenhout verbrandt. Dan komen de ermee verbonden geesten los en jagen je na! In ons taalgebruik vinden we dat terug in het gezegde ‘iemand onder of achter de vliender (=vlier) leiden’, wat zoiets betekent als ‘iemand om de tuin leiden’. De vlier is in deze betekenis letterlijk een verraderlijke boom. Deze duiding hangt waarschijnlijk samen met de verhalen rondom Judas¸ één van de twaalf discipelen van Jezus. Voor dertig zilverlingen verried hij Jezus aan de Romeinen maar toen hij spijt kreeg verhing hij zich aan … een vlier.

Maar het meest dreigende aspect van de vlier heeft met een vrouwelijk wezen te maken. Want de vlier is de plek van Holda, die in het grensgebied tussen geest en stof leeft. In het Duitse taalgebied is ze meestal bekend onder de naam Vrouw Holle, in Denemarken als Vrouw Hyldemoer (waarin het Duitse woord voor vlier, ‘Holunder’, herkenbaar is). Vrouwe Holle is de hoedster van de kinderzielen voordat ze naar de aarde afdalen en tevens hun doodsengel. Oude verhalen vermanen de mensen respectvol met de woonplaats van Vrouw Holle om te gaan. Doe je dat niet, en hak je een vlier zonder toestemming om, dan raakt Vrouw Holle op drift en komt ze achter je aan. En leg nooit een kind in een wieg van vlierenhout want dan trekt Hyldemoer het aan de benen eruit!

Kortom, geachte projectontwikkelaars: wees gewaarschuwd! Denk aan al de toekomstige bewoners van de appartementen, denk aan de kinderbedjes die tegen de oude ziekenhuismuren zullen staan. Wees verstandig: laat staan die vlier!

Nagekomen mededeling (14 september 2008): de vlier is gerooid!

Stukjes van de tekst zijn eerder gebruikt in het boek ‘Flora’s kus’, geschreven door Willem Beekman en Frans Olofsen (uitgegeven door de firma Weleda, 2000)